Niebieski księżyc, czyli 13. pełnia Księżyca

Zwykle w miesiącu jest tylko jedna pełnia – czyli rocznie jest ich 12. Błękitna pełnia jest tą dodatkową, czyli 13. Występuje tylko raz na dwa i pół roku. Błękitnej pełni przypisuje się symboliczne znaczenie. W starożytnych kalendarzach oznaczała czas zbioru plonów i dlatego używano także nazwy „pełnia żniw”. Dziś zjawisku przypisuje się symbolikę związaną z czasem podsumowań, a niektórzy uważają, że może oznaczać możliwość nagłej zmiany i długo oczekiwanego przełomu.  

Czy „niebieski księżyc” jest niebieski?

Raz na kilka lat (średnio raz na 2,5 roku) występuje zjawisko drugiej pełni Księżyca w ciągu miesiąca kalendarzowego. Na określenie tego zjawiska jest stosowane pojęcie „niebieskiego Księżyca”, ale – wbrew nazwie – tarcza księżycowa nie staje się niebieska. Ta szczególna nazwa jedynie podkreśla wyjątkowy charakter tego zjawiska i pochodzi od angielskiego idiomu „once in a blue moon”, który oznacza coś niezwykle rzadkiego. Ale prawdą jest też to, że Księżyc może zyskać błękitny odcień przy mroźnej pogodzie. Wtedy kryształki zimnego powietrza tworzą wokół Księżyca efekt przypominający wyglądem niebieski filtr i mimo, że Księżyc nie zmienia koloru, to możemy mieć wrażenie tej zmiany, przez inny niż zwykle i wyjątkowy skład atmosfery. Najbliższa błękitna pełnia Księżyca czeka nas jutro, 31 października, swą kulminację osiągnie ona o 15.48. Zatem w tym roku niebieska pełnia wypada w dzień przed uroczystością Wszystkich Świętych. Taki zbieg okoliczności zdarza się średnio raz na 19 lat, co oznacza, że po raz kolejny zdarzy się dopiero w 2039 roku!

Zaćmienia

Zaćmienie księżyca zachodzi, gdy Ziemia znajdzie się między Słońcem a Księżycem. Wtedy Księżyc, który jest naturalnym satelitą Ziemi, „wchodzi” w stożek cienia całkowitego Ziemi, czyli miejsce geometryczne tych punktów znajdujących się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, z których Słońce jest całkowicie niewidoczne. Stożek półcienia to miejsce geometryczne tych punktów, z których tylko część Słońca jest widoczna, a część zasłonięta przez Ziemię.

Wyróżniamy trzy rodzaje zaćmienia:

1. zaćmienie obrączkowe, z którym mamy do czynienia wtedy, gdy Księżyc przechodzi tylko przez stożek półcienia Ziemi. Powodem tego jest zmienna odległość Księżyca od Ziemi (orbita Księżyca jest elipsą). A więc, gdyby znaleźć się na przedłużeniu stożka, to wtedy widoczna jest tarcza Księżyca, która przysłoni Słońce, ale nie całkiem. Wokół tarczy widoczny będzie jasno świecący pierścień;
2. częściowe zaćmienie Księżyca zobaczymy wtedy, gdy znajdziemy się w stożku półcienia poza stożkiem cienia całkowitego;
3. całkowite zaćmienie księżyca występuje wtedy, gdy Księżyc przejdzie cały przez stożek cienia całkowitego Ziemi. Promienie słoneczne przez pewien czas w ogóle nie dochodzą do jego powierzchni.

Jak obserwować Księżyc?

Z uwagi na to, że podczas zaćmienia Księżyc zawsze jest w fazie pełni, warto zapamiętać ogólna zasadę, iż znajduje się on wtedy w przestrzeni po przeciwległej stronie Ziemi względem położenia Słońca – w momencie maksimum zaćmienia całkowitego te trzy ciała niebieskie są wręcz ustawione niemal dokładnie wzdłuż jednej linii. W naszej szerokości geograficznej oznacza to wysokie maksymalne (tj. w chwili górowania) położenie Księżyca na niebie zimą i niskie latem.

Lepiej wybrać do obserwacji miejsce znajdujące się na pewnej wysokości względem gruntu, np. na pagórku. Choć zaćmienie osiągnie kulminacyjny moment około godziny 16, to jednak widoczne będzie jeszcze przez jakiś czas, tym bardziej, że jutro Słońce zajdzie już o 16.07. Na widoczność będzie jednak miało wpływ zarówno zachmurzenie w całej atmosferze Ziemi (dużo chmur osłabia docierające do Księżyca promieniowanie słoneczne i wpływa na intensywność barwy) oraz stopień zanieczyszczenia atmosfery.