6 stycznia: Kościół w Polsce a misje

Na misjach „ad gentes” (czyli w tradycyjnych krajach misyjnych) posługuje dziś 2004 polskich księży, zakonników i zakonnic oraz osób świeckich, którzy obecni są w 99 krajach świata. Oprócz tego 400 kapłanów oraz 357 sióstr z Polski pracuje na terenach byłego Związku Sowieckiego. Misje są nadal ważnym zadaniem Kościoła, gdyż ciągle jeszcze ok. 5,5 mld ludzi nie zna Ewangelii.

Misjonarze koncentrują się przede wszystkim na działalności duszpasterskiej, ale specyfika misji w krajach ubogich polega na tym, że ewangelizacja związana jest na ogół z edukacją oraz z działalnością charytatywną i medyczną.

Polacy wśród ogółu misjonarzy na świecie stanowią niewielką ich część. Na przykład Włosi mają ok. 10 tys. misjonarzy, z czego wielu świeckich. Laicyzująca się Francja ma wciąż 4 tys. misjonarzy, a wśród nich 900 świeckich. Mniejsza liczba misjonarzy z Polski nie dziwi, gdyż nie byliśmy nigdy krajem kolonialnym, wysyłającym misjonarzy na podporządkowane terytoria. Ale proporcje udziału Polaków w misjach będą stopniowo się zmieniać na korzyść Polski, głównie ze względu na spadek powołań w wielu krajach.

Jeśli chodzi o misjonarzy (ad gentes), stanowią oni 4 proc. polskich duchownych (których jest w sumie 30,7 tys.). Wśród polskich sióstr zakonnych – 3 proc. (w sumie jest 17,9 tys. sióstr). Po dodaniu kapłanów i sióstr, którzy pracują na terenach byłego ZSRR, odsetek wzrośnie do 5,4 proc. wśród kapłanów i 5 proc. wśród sióstr zakonnych. Na misje wyjeżdżają głównie ludzie młodzi, około 30 lat. Polska ma wciąż mało misjonarzy świeckich – zaledwie 49, ale – w świetle zapowiedzi – kierunek ten ma być intensywnie rozwijany.

W rozmowie z KAI bp Jerzy Mazur, przewodniczący Komisji Konferencji Episkopatu Polski ds. Misji, zwraca uwagę, że misje są jednym z podstawowych wymiarów chrześcijańskiego powołania, które dotyczy każdego z nas: duchownych, zakonników i świeckich. Wyjaśnia, że może być ono realizowane poprzez bezpośredni udział w pracy misyjnej bądź też wspieranie misji modlitwą i materialnie.

Dane statystyczne

Według danych Komisji Episkopatu ds. Misji oraz Konsulty Zgromadzeń Żeńskich obecnie posługuje za granicą (na misjach „ad gentes”) 2004 polskich misjonarzy i misjonarek, w tym 321 księży diecezjalnych, 938 zakonników i 538 sióstr zakonnych, a także 49 misjonarzy świeckich. Przebywają oni w 99 krajach świata na wszystkich kontynentach, poza Antarktydą.

Najwięcej polskich misjonarzy – 805, pracuje w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach, w Afryce i na Madagaskarze – 775, w Azji jest 337, w Oceanii – 67, a w Ameryce Północnej – 19.

Jeśli chodzi o udział zakonów męskich w misjach, to najwięcej misjonarzy mają werbiści – 190, franciszkanie konwentualni – 82, franciszkanie – 75, salezjanie – 68, pallotyni – 65. W sumie na misjach „ad gentes” pracuje 238 polskich zakonników.

Z kolei siostry zakonne na misjach najliczniej reprezentowane są przez franciszkanki misjonarki Maryi – 56, służebnice Ducha Świętego – 53, elżbietanki – 45, oraz służebniczki starowiejskie – 24. W sumie jest ich 696.

Spośród 321 księży diecezjalnych najwięcej misjonarzy ma diecezja tarnowska – 58, diecezja przemyska – 19, archidiecezja lubelska – 13, archidiecezja katowicka, warszawska i częstochowska – po 12.

Świeckich misjonarzy jest 49, najwięcej z archidiecezji krakowskiej i diecezji warszawsko-praskiej – po czterech, z diecezji bielsko-żywieckiej, opolskiej i poznańskiej – po trzech, a z gnieźnieńskiej – dwóch. Trzech misjonarzy świeckich ma pod swoją opieką Stowarzyszenie Misji Afrykańskich.

Polscy biskupi w krajach misyjnych

Polakami jest także 24 biskupów w krajach misyjnych: w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach – 11, w Afryce – sześciu, w Azji – dwóch, w Oceanii – trzech, i dwóch w Kanadzie. Są to biskupi miejscowych diecezji katolickich, mianowani spośród polskich misjonarzy, na ogół zakonnicy. Jednym z pierwszych z nich był zmarły w 2007 r. w opinii świętości kard. Adam Kozłowiecki, jezuita, w czasie wojny więzień obozu koncentracyjnego w Auschwitz i Dachau. Całe swe życie oddał pracy na misjach w Rodezji Północnej, późniejszej Zambii.

Koordynacja działań misyjnych

Za koordynację działań misyjnych odpowiada powstała w 1967 r. (bezpośrednio po Soborze Watykańskim II) Komisja Episkopatu Polski ds. Misji, pierwotnie znana jako Komisja Misyjna. Jej zadaniem jest budzenie i pogłębianie świadomości misyjnej w kraju, popieranie inicjatyw na rzecz misji, przygotowywanie misjonarzy do ich pracy, a także koordynowanie wyjazdów, przede wszystkim księży diecezjalnych, czyli fideidonistów. Ważnym zadaniem komisji jest również udzielanie misjonarzom wsparcia duchowego i tworzenie zaplecza finansowego dla misji.

Od października 2011 r. przewodniczącym Komisji ds. Misji jest ordynariusz diecezji ełckiej bp Jerzy Mazur, werbista, natomiast jej sekretarzem o. dr Kazimierz Szymczycha, również werbista. Komisję Episkopatu Polski ds. Misji wspiera Krajowa Rada Misyjna, utworzona w 2005 r., reaktywowana w 2013 r.

Formacja przyszłych misjonarzy

Od 1984 r. działa w Warszawie pod auspicjami Komisji Episkopatu ds. Misji – Centrum Formacji Misyjnej. Jego zadaniem jest kształtowanie przyszłych misjonarzy zarówno od strony duchowej, jak i intelektualnej. Wiele czasu poświęca się tam na poznanie specyfiki kulturowej kraju, gdzie się wyjeżdża. „Misjonarz ma być świadkiem Chrystusa, ma Go nieść ludziom nieznającym Boga. Może tego dokonać jedynie wtedy, gdy sam jest żywym świadkiem Boga i gdy potrafi się porozumieć z ludźmi innej kultury i języka” – przekonują twórcy CFM. W warszawskim CFM do wyjazdu na misje przygotowuje się obecnie 11 osób. Wśród nich jest czterech księży diecezjalnych, ksiądz zakonny, brat zakonny, cztery siostry i jedna osoba świecka. Wyjadą do Ameryki Łacińskiej (Boliwia, Jamajka, Kuba, Peru), Afryki (Kamerun) i Azji (Kazachstan). Formacja rozpoczyna się we wrześniu i trwa dziewięć miesięcy. Kończy ją wręczenie krzyży misyjnych podczas uroczystości ku czci św. Wojciecha w Gnieźnie. Tradycję tę zapoczątkował św. Jan Paweł II w 1979 r. Przyszli misjonarze przygotowywani są również w swych zgromadzeniach zakonnych.

Wolontariat misyjny i inicjatywy świeckich

Jednym ze źródeł powołań misyjnych wśród świeckich jest rozwijający się wolontariat misyjny, uświadamiający młodym znaczenie misji i przygotowujący ich do bezpośredniej pomocy misjonarzom. Nieformalną patronką wolontariatu misyjnego jest Helena Kmieć, uczestniczka wolontariatu misyjnego salwatorianów, która w wieku 26 lat poniosła w 2017 r. męczeńską śmierć w Boliwii.

Wolontariat misyjny organizują różnorodne zakony i zgromadzenia, m.in. michalici, ojcowie biali, werbiści, salwatorianie, kombonianie czy oblaci. Jeden z prężniejszych wolontariatów mają salezjanie, a także pallotyni w ramach Pallotyńskiej Fundacji Misyjnej „Salvatti”. Zasługi dla rozwoju wolontariatu misyjnego ma również Międzynarodowy Wolontariat Kanosjański.

Dzieła wspierające misje

Aby placówki misyjne mogły działać, niezbędne jest istnienie odpowiedniego zaplecza, które będzie je systematycznie wspierać, zarówno w zakresie formacyjnym, jak i materialnym oraz poprzez promocję misji i animację misyjną. Wśród głównych dzieł powołanych w tym celu można wymienić Papieskie Dzieła Misyjne. Składają się na nie cztery odrębne gałęzie: Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła, Papieskie Dzieło Misyjne Dzieci oraz Papieska Unia Misyjna. Są narzędziem ewangelizacji pozostającym do dyspozycji papieża. W Kościele powszechnym były one zakładane stopniowo w wiekach XIX i XX, a w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym. Po likwidacji przez komunistów zaczęły odradzać się w latach 60. Mają za cel budzenie świadomości misyjnej, a także konkretną pomoc misjom.

W 2000 r. decyzją Episkopatu Polski utworzono Krajowy Fundusz Misyjny. Składki na cele misyjne prowadzone są we wszystkich kościołach w Polsce w uroczystość Objawienia Pańskiego (6 stycznia), w II Niedzielę Wielkiego Postu i w Niedzielę Misyjną.

Dzieło Pomocy „Ad Gentes” powołano w 2006 r. na wniosek bp. Wiktora Skworca, ówczesnego przewodniczącego Komisji Episkopatu ds. Misji. Jego celem jest wspieranie działalności ewangelizacyjnej, charytatywnej, medycznej, społecznej i kulturowej, edukacyjnej na terenach misyjnych – prowadzonej przez polskich misjonarzy. Do zadań dzieła należy również animacja i edukacja misyjna wśród polskiego społeczeństwa. Na czele Dzieła Pomocy „Ad Gentes” stoi ks. Zbigniew Sobolewski.

Do grona najsłynniejszych powojennych polskich misjonarzy należą już nieżyjący: kard. Adam Kozłowiecki SJ, dr Wanda Błeńska, o. Marian Żelazek SVD, a z żyjących dr Helena Pyz, Dominika Szkatuła, Ewa Gawin czy ks. Stanisław Stanisławek. Ze względu na swą pracę i osiągnięcia misjonarze ci zasłużyli na uznanie międzynarodowe. Komisja Episkopatu Polski ds. Misji ustanowiła medal „Benemerenti in Opere Evangelizationis” za wybitne zasługi w dziele misyjnym.

Marcin Przeciszewski / Warszawa